Psychoterapia uzależnienia jest metodą leczenia osób, które z różnych powodów rozwinęły w sobie nałogowe mechanizmy regulowania emocji, mają trudność w kontrolowaniu swoich zachowań (takich jak np. używanie substancji, uprawianie hazardu, praca, granie w gry komputerowe, używanie internetu, oglądanie filmów pornograficznych) oraz odczuwają z tego powodu straty i negatywne konsekwencje. Rozpoczęcie procesu psychoterapii rozpoczyna się od zdiagnozowania problemu, określenia poziomu jego intensywności, przyjrzenia się objawom i ich rozwojowi na przestrzeni czasu oraz ustalenia aktualnych potrzeb i celów pacjenta, by psychoterapeuta mógł zaproponować pacjentowi adekwatny do jego aktualnej sytuacji i stanu zdrowia sposób leczenia. Po konsultacji diagnostycznej psychoterapeuta może zaproponować pacjentowi:

• konsultację psychiatryczną z lekarzem psychiatrą w celu pogłębionej oceny stanu psychicznego pacjenta i ustalenia ewentualnej konieczności podjęcia przez niego farmakoterapii np. w związku z występowaniem silnego napięcia, trudności ze snem, stanów depresyjnych, myśli samobójczych;
• pobyt na oddziale detoksykacyjnym (dotyczy to głównie osób uzależnionych chemicznie, przyjmujących substancje ciągami przez wiele dni, tygodni lub miesięcy, którzy mimo wielu prób nie są w stanie samodzielnie odstawić substancji lub samodzielne odstawienie zagrażałoby ich życiu lub zdrowiu);
• podjęcie leczenia w ośrodku stacjonarnym (pacjent wyjeżdża na kilkutygodniowy lub kilkumiesięczny pobyt do ośrodka, gdzie razem z innymi uczestnikami przechodzi intensywny proces leczenia za pomocą różnych metod: psychoterapii grupowej, psychoterapii indywidualnej, psychoedukacji, ergoterapii);
• podjęcie leczenia ambulatoryjnego (pacjent uczęszcza na sesje psychoterapii indywidualnej i/lub grupowej raz lub kilka razy w tygodniu w zależności od ustaleń z terapeutą);
• udział w mitingach np. AA, NA lub dedykowanych innym grupom osób uzależnionych (mitingi są formą grup samopomocy, gdzie osoby uzależnione dają sobie wzajemnie wsparcie i zrozumienie, motywują się oraz dzielą się doświadczeniem w budowaniu swojej trzeźwości).
• Podczas sesji z psychoterapeutą osoba uzależniona może przyglądać się swojemu funkcjonowaniu, w pracy, w rodzinie, ze znajomymi oraz temu, jak wpływa na to wszystko jej nałóg. Może rozpoznać, kiedy w jej życiu pojawiło się uzależnienie, jak do tego doszło i co ono zmieniło. Może pozastanawiać się też nad tym, jaką funkcję nałóg w jej życiu pełni, jakie realizuje dzięki niemu swoje potrzeby (których z jakiegoś powodu nie jest w stanie realizować na trzeźwo).

Może również zobaczyć, jakie koszty swojego uzależnienia ponosi, ale też jakie ma dzięki niemu – co dla wielu zaskakujące – korzyści. Ważnym punktem w psychoterapii uzależnień jest też moment kiedy osoba uzależniona w rozmowie z terapeutą może zobaczyć i uznać swoją ambiwalencję, czyli stan wahania pomiędzy rezygnacją z zachowań nałogowych a chęcią i potrzebą ich kontynuowania mimo strat. Jest to bardzo naturalny stan, charakterystyczny dla większości ludzi – nie tylko uzależnionych – którzy rozważają w swoim życiu poważną zmianę. Kolejnym krokiem w procesie terapii jest podjęcie decyzji co do dalszych kroków i określenie celów leczenia, czyli np. wyboru abstynencji lub podjęcia próby ograniczenia zachowania nałogowego i sprawdzenia, na ile w przypadku danej osoby jest to możliwe.

Konieczna jest też odpowiedź sobie na pytanie, do czego ta abstynencja lub ograniczenia będą potrzebne, co dzięki nim zmieni się w życiu osoby uzależnionej, do osiągnięcia czego mają być środkiem. Może dzięki nim poprawią się relacje pacjenta w związku, może polepszy się jego stan zdrowia, może będzie mógł bardziej skupić się na pracy lub kontakcie z dziećmi, może będzie miał czas na inne, ważne, odkładane do tej pory sprawy, może będzie mógł oszczędzić pieniądze i spłacać długi, może będzie bardziej radosny i spokojniejszy. A może chciałby siebie po prostu lepiej poznać i zrozumieć czemu dane nałogowe zachowanie stało się w jego życiu tak ważne, że przesłoniło wszystko inne. A może chciałby zobaczyć, jak to jest żyć na trzeźwo.

O tym wszystkim toczą się rozmowy w gabinetach psychoterapeutów uzależnień. Podczas sesji psychoterapeuta zadaje pytania, komentuje, czasem coś wyjaśnia i tłumaczy, zaciekawia się i stara się poznać i rozumieć wewnętrzny świat myśli i emocji osoby siedzącej przed nim w fotelu naprzeciwko. Zaprasza też do wspólnej podróży, która dla wielu okazuje się być najtrudniejszą, ale i najbardziej ekscytującą i najpiękniejszą podróżą w życiu. Podróżą w głąb siebie.