Seksualność osób uzależnionych – koncepcja, praca, wsparcie

Artykuł Małgorzaty Czaplewskiej opublikowany w magazynie innowacja integracja inspiracja | kierunki odpowiedzi na zjawisko uzależnień

Abstrakt: Artykuł porusza tematykę pracy nad seksualnością pacjenta uzależnionego. Przedstawia krótko możliwe kierunki pracy przy pierwszych spotkaniach konsultacyjnych. Uwzględnia wyniki badań pracy nad seksualnością, a także doświadczenia własnej praktyki psychoterapeutycznej autorki w Ośrodku Profilaktyki i Terapii Uzależnień w Gdyni. Głównym tematem tekstu jest koncepcja seksualności pacjenta, wielowymiarowość problemu, a także możliwe sposoby wsparcia.

Seksualność jest tematem, który wywołuje naturalny opór. Trudność w myśleniu o sobie i innych jako o istotach seksualnych jest związana często z przekazem rodzinnym, kulturowym. Seksualność to ważny obszar funkcjonowania każdego człowieka, determinowany przez kombinację czynników biologicznych, psychologicznych i środowiskowych, pozostających w ciągłej interakcji, a pominięcie tego tematu czyni proces psychoterapii niepełnym.

Rozpatrując seksualność w kontekście rozwoju psychoseksualnego człowieka, należy zwrócić szczególną uwagę na dwie cechy, jakimi się ona charakteryzuje, stałość oraz zmienność. Przez stałość rozwoju rozumie się to, że seksualność jest atrybutem każdego człowieka. Zmienność oznacza, że podlega ona zmianom podczas cyklów życia danej osoby. Proces, jaki zachodzi w trakcie rozwoju, można podzielić na fazy, i tak jak człowiek inaczej odbiera świat, będąc dzieckiem, adolescentem czy osobą dorosłą, tak też inaczej przebiega jego rozwój związany z seksualnością.

Dlatego też najłatwiej opisywać rozwój seksualny, przyjmując perspektywę Miltona Hylanda Ericksona, psychiatry i jednego z twórców psychologii rozwoju life-span. Oznacza to, że rozwój dotyczy każdego wieku i dokonuje się etapami, a każdy etap wcześniejszy stanowi podłoże rozwoju etapu późniejszego.

Postrzeganie pacjenta jako istoty seksualnej w każdym okresie jego życia wydaje się niezwykle istotne w procesie psychoterapeutycznym. Etapy, na które dzieli się proces rozwoju – nie tylko psychoseksualnego – umożliwiają sprawdzenie, czy problem, z którym zgłasza się pacjent, jest odstępstwem od normy rozwojowej czy nie. Pominięcie tematu seksualności wydaje się niedostrzeganiem niezwykle ważnej sfery życia.

Fundamentem psychoterapii jest poznanie drugiego człowieka. Dzięki kompleksowej wiedzy na temat pacjenta psychoterapeuta umożliwia mu doświadczenie zrozumienia, wsparcia i akceptacji własnej osoby. Brak rozmowy na temat seksualności może być źródłem cierpienia, frustracji oraz napięcia u pacjenta. Dodatkowo następuje wzmocnione przekonanie, że trudności przeżywane w sferze seksualności są tak ogromne i wstydliwe, że z nikim (nawet z psychoterapeutą) nie można o nich rozmawiać. W pracy specjalisty psychoterapii uzależnień należy zwrócić uwagę na dodatkowe istnienie ryzyka rozładowania napięcia emocjonalnego, jakie narasta w pacjencie w sposób destruktywny, związany z uzależnieniem.

Doświadczenie własnej pracy psychoterapeutycznej w Ośrodku Profilaktyki i Terapii Uzależnień w Gdyni oraz rozmowy przeprowadzone z psychologami, psychoterapeutami, specjalistami terapii uzależnień wskazują na często odczuwane zakłopotanie tą tematyką. Poczucie wstydu i braku kompetencji do pracy w tym obszarze sprawiają, że seksualność bywa tematem traktowanym pobieżnie lub nieświadomie pomijanym. Badania wskazują, że około 50% pacjentów deklaruje niezadowolenie ze swojego życia seksualnego. Pominięcie pytań dotyczących orientacji seksualnej, tożsamości płciowej, sposobów radzenia sobie z popędem seksualnym oraz akceptacji swojej seksualności wydaje się istotnym przeoczeniem w procesie psychoterapii.

Dlaczego tak trudno jest rozmawiać o seksualności? Ambiwalencja, jaką można odczuwać, wydaje się związana ze sprzecznym przekazem – seksualność obecnie z jednej strony jest traktowana jako tabu, grzech, powód do wstydu, a z drugiej strony – przyjemność, sposób okazywania miłości i bliskości. Erotyzm płynący z przekazów medialnych zderza się z normami, takimi jak np. restrykcyjne przekonania religijne nakazujące skromność. Brak rozmowy o seksualności w trakcie psychoterapii powoduje, że często pacjenci nie wiedzą, z kim mogliby się swoimi rozterkami podzielić.

Można zakładać, że zadawanie pytań pacjentowi o jego seksualność już na pierwszym spotkaniu u psychologa, psychoterapeuty czy specjalisty psychoterapii uzależnień daje mu poczucie, że osoba pomagająca czuje się komfortowo w tej sferze i w razie potrzeby również ten temat może być przedyskutowany. Pojawia się jednak pytanie: czy specjalista psychoterapii uzależnień jest kompetentny, aby pracować z pacjentem w obszarze seksualności? Przy jakich trudnościach warto rozważyć przekierowanie pacjenta do innego specjalisty?

Seksualność – wielowymiarowość, wywiad wstępny, diagnoza

Seksualność najczęściej jest kojarzona z aktem współżycia lub seksapilem. Jednak jest ona bardziej złożona i posiada wiele wymiarów. Pierwszym wymiarem seksualności jest nasza płeć. Wiedza na ten temat wydaje się oczywista – rodzimy się płci żeńskiej lub męskiej. Od momentu narodzin i stwierdzenia płci rozpoczyna się proces związany z nabywaniem tożsamości płciowej (przypisywania roli). Jednak sam konstrukt płci jest bardziej skomplikowany niż rozróżnienie, czy ktoś jest płci żeńskiej czy męskiej. Złożoność pojęcia płci przybliża teoria, która dzieli ją na 12 różnych aspektów:

  1. płeć genetyczna – jest determinowana rodzajem chromosomów płciowych (u ludzi: mężczyźni – kariotyp 46,XY, kobiety – 46,XX, istnieją też kariotypy z zaburzoną konfiguracją chromosomów płciowych);
  2. płeć gonadalna – określana na podstawie gonad (samce: jądra, samice: jajniki, ale mogą być też formy niezróżnicowane lub obojnacze);
  3. płeć genitalna – określana na podstawie zewnętrznych narządów płciowych (mężczyźni – penis i moszna, kobiety – łechtaczka i wargi sromowe);
  4. płeć hormonalna – jest określana na podstawie względnej ilości wydzielanych hormonów płciowych (androgeny przeważają u mężczyzn, a estrogeny u kobiet);
  5. płeć gonadoforyczna – określana jest w zależności od pierwotnych dróg rozrodczych, prowadzących do gonad (u płci męskiej z przewodów Wolffa wykształcają się nasieniowody, a u płci żeńskiej z przewodów Müllera wytwarzane są jajowody);
  6. płeć germinatywna – wytwarzanie gamet: komórek jajowych, plemników, bądź ich brak;
  7. płeć fenotypowa – zależna od drugorzędowych cech płciowych, np. owłosienie ciała, piersi, wygląd zewnętrzny;
  8. płeć somatyczna – obraz antropometryczny stosunków cielesnych oraz inne wyznaczniki;
  9. płeć mózgu – różnice w budowie mózgu determinujące płeć psychiczną;
  10. płeć psychiczna – stałe i niezmienne poczucie przynależności do jednej z płci, wcześnie się wykształca i jest niezmienna;
  11. płeć seksualna – ze względu na pełnione role płciowe;
  12. płeć społeczna (gender) – metrykalna i związana z pełnieniem danej roli płciowej na płaszczyźnie społecznej (1).

Praca specjalisty psychoterapii uzależnień dotyczy jedynie kilku wymiarów płci, jednak wiedza na temat złożoności tego konstruktu umożliwia szersze widzenie problematyki, z jaką może się zgłosić pacjent. Jeśli dodamy, że każdy z 12 wymiarów dzieli się na wiele innych – np. płeć psychiczna składa się z identyfikacji płciowej, roli płciowej, orientacji seksualnej oraz różnic płciowych typu poznawczego – to dopiero po rozpoznaniu poszczególnych aspektów mamy szansę zrozumieć złożoność seksualności pacjenta. Dokładne jej zbadanie na etapie wywiadu wstępnego może pomóc w dalszym ustalaniu celów terapii.

Celem pracy specjalisty psychoterapii uzależnień jest zebranie informacji przede wszystkim dotyczących uzależnienia bądź relacji z osobą uzależnioną oraz zdiagnozowanie, jak zaawansowany jest zgłaszany problem. Wydaje się, że na tym etapie nie jest istotne rozumienie seksualności pacjenta, jednak kilka pytań wzbogacających podstawowy wywiad może być pierwszym etapem zawierania przymierza terapeutycznego i budowania komfortowej atmosfery umożliwiającej rozmowę o najtrudniejszych problemach. Analizowanie sytuacji za pomocą różnych teorii związanych z seksualnością może pomóc w rozumieniu złożoności seksualności pacjenta.

Użyteczna wydaje się teoria systemów seksuologicznych, opisana przez Urie Bronfenbrennera w roku 1994. Według tej teorii na naszą seksualność składa się wiele współwystępujących ze sobą systemów. Zakłada się, że najmniejszy, aczkolwiek najbardziej wpływowy na proces socjalizacji, jest mikrosystem rodzinny. Przekonania dotyczące seksualności są kształtowane przez role płciowe lub prezentowane zachowania seksualne, które dziecko obserwuje u swoich rodziców. Inne mikrosystemy mogą dotyczyć różnych grup społecznych, w których funkcjonujemy (np. rówieśnicy, partnerzy), a także czynników biologicznych (geny, gospodarka hormonalna czy charakterystyka układu neurologicznego danego człowieka). Mikrosystem wydaje się istotnie decydować o tym, w jaki sposób buduje się stopień zainteresowania seksem lub poziom pobudzenia seksualnego.

Drugim systemem seksuologicznym w myśl omawianej teorii jest mezosystem. Składa się on z licznych interakcji między mikrosystemami. Pacjent, budując relację z drugą osobą, łączy swój mikrosystem z mikrosystemem partnerki/partnera i w efekcie tworzy mezosystem. Analizując złożoność problemu pacjenta, warto brać pod uwagę to, co znajduje się w mezosystemie, ze względu na mogący występować konflikt między mikrosystemami pacjenta i jego partnerki/partnera.

Kolejnym systemem seksuologicznym jest egzosystem, na który składają się szkoła, opieka zdrowotna, obraz medialny seksu i seksualności oraz bliska przestrzeń pacjenta. W najprostszy sposób egzosystem można zbadać, pytając o państwo, w którym pacjent się wychował czy w którym obecnie żyje. Różnorodność postrzegania seksualności w obrębie miejsca, w jakim dorastamy, wydaje się mieć znaczący wpływ na specyfikę problemów.

Najszerszym czynnikiem kształtującym zachowania związane z seksualnością jest makrosystem. Składają się na niego kultura, płeć społeczna (gender) oraz religia. Wiedza na temat funkcjonowania pacjenta w tym systemie może być użyteczna w doborze narzędzi pracy. W myśl przekonań związanych z religią pacjent może nie być zainteresowany ćwiczeniem zachowań przekraczających normy religijne, a niebędących w sprzeczności z normami społecznymi obowiązującymi w środowisku pacjenta.

Ostatnim z systemów seksuologicznych jest chronosystem, związany z cyklem życia pacjenta. Składają się na niego: obecny wiek, wiek inicjacji seksualnej, menopauza, dorastanie dzieci, starzenie się rodziców itp. Perspektywa, która pojawia się, gdy bierze się pod uwagę istnienie chrono systemu, umożliwia postrzeganie pacjenta w kontekście jego określonych doświadczeń w ciągu życia. Jednym z narzędzi terapeutycznych stosowanych przez specjalistów jest forma wywiadu. Prowadząc rozmowę dotyczącą problemów seksuo logicznych, warto skorzystać z pytań, jakie proponuje ustrukturyzowany wywiad analizujący systemy seksuologiczne pacjenta (tab. 1).

System seksuologicznyPytania
MikrosystemJak fizycznie odczuwasz swoje pobudzenie?
Czy twoi rodzice postrzegali seksualność jako negatywną czy pozytywną część życia?
Jak rozwijała się twoja seksualność w porównaniu do rówieśników?
MezosystemJak twoje wcześniejsze relacje seksualne wpływają na postrzeganie obecnych?
Czy stres wpływa na twoje pożądanie?
Czy informacje na temat doświadczeń seksualnych twoich rówieśników wpływają na twoją ocenę swoich doświadczeń?
EgzosystemCzy miałeś w szkole edukację seksualną? Jeśli tak, to czy skupiała się ona na abstynencji, czy była wszechstronna?
Czy miałeś łatwy dostęp do antykoncepcji?
Jaki przekaz dotyczący tego, jak twoja seksualność powinna wyglądać, dały ci filmy, telewizja i piosenki?
MakrosystemNa czym polega twoja rola seksualna mężczyzny/kobiety?
Co sprawia, że ktoś jest atrakcyjnym seksualnie partnerem?
Czego nauczyła cię twoja inicjacja zachowań seksualnych?
Czy uprawianie seksu przed ślubem lub dla przyjemności jest w porządku?
ChronosystemCzy kiedykolwiek doświadczyłeś/doświadczyłaś dysfunkcji seksualnej?
Czy miałeś/miałaś doświadczenie nadużycia seksualnego? Jeśli tak, to jak długo trwało i z czym się wiązało?
Jakie były twoje pierwsze doświadczenia seksualne? Oceniasz je pozytywnie czy negatywnie? Jakie były twoje pierwsze pozytywne (negatywne) doświadczenia seksualne?
Tabela 1. Systemy seksuologiczne – przykładowe pytania do wywiadu. Źródło: K.E. Jones, A.M. Meneses da Silva, K.L. Soloski, Sexological systems theory: an ecological model and assessment approach for sex therapy, „,Sexual and Relationship Therapy” 2011, Vol. XXVI, No. 2, s. 127–144, za: D. Cysarz, Seksualność pacjenta jako wyzwanie w pracy psychoterapeuty poznawczo-behawioralnego, „,Terapia Poznawczo-Behawioralna” 2014, nr 6: Zaburzenia seksualne, s. 1–20.

W trakcie spotkań konsultacyjnych lub wstępnej diagnozy problemu pytania o seksualność mogą zaskakiwać pacjenta bądź wydawać się mu nieadekwatne – jednak podczas własnej praktyki psychoterapeutycznej w Ośrodku Profilaktyki i Terapii Uzależnień w Gdyni wielokrotnie przekonałam się, że wstępne rozmowy o seksualności w długotrwałym efekcie terapeutycznym przyniosły przekonanie, że pacjent może sobie pozwolić na większą otwartość i swobodniejszą rozmowę o problemie.

Seksualność osób uzależnionych

Seksualność pacjentów zgłaszających się po pomoc do Poradni Leczenia Uzależnień może być rozumiana w różny sposób. Pacjent w wyniku doświadczeń z przeszłości, które mogły wpływać na jego seksualność, znajduje sposób na poradzenie sobie z doświadczanym cierpieniem poprzez uzależnienie. Inną sytuacją może być zjawisko uzależnienia od seksu. Pacjent używa elementu swojej seksualności w zachowaniu kompulsywnym. W każdym nałogu pojawiają się pewne wzorce zachowań – w przypadku uzależnienia od seksu muszą być spełnione co najmniej trzy z poniższych kryteriów:

  1. powtarzające się niepowodzenia w opieraniu się impulsom seksualnym skłaniającym do podjęcia określonych zachowań seksualnych;
  2. częste podejmowanie zachowań seksualnych w większym stopniu lub przez okres dłuższy niż pacjent zamierzał;
  3. ciągłe odczuwanie pożądania lub nieudane próby powstrzymania, ograniczenia lub kontrolowania tych zachowań;
  4. spędzenie ogromnej ilości czasu na poszukiwaniu możliwości uprawiania seksu oraz powrocie do zdrowia po doświadczeniach seksualnych;
  5. zaabsorbowanie zachowaniami seksualnymi lub działaniami przygotowawczymi;
  6. częste podejmowanie zachowań seksualnych w czasie, gdy oczekiwane jest wypełnienie obowiązków zawodowych, akademickich, domowych lub społecznych;
  7. kontynuowanie zachowań seksualnych pomimo świadomości, że wywołują one lub zaostrzają uporczywy lub nawracający problem społeczny, finansowy, psychologiczny lub fizyczny;
  8. potrzeba zwiększenia intensywności, częstotliwości, liczby lub poziomu ryzyka zachowań w celu osiągnięcia zamierzonego efektu lub zmniejszony wpływ kontynuacji zachowania na takim samym poziomie intensywności, częstotliwości, liczby lub poziomu ryzyka;
  9. rezygnacja z aktywności społecznej, zawodowej lub rekreacyjnej albo jej ograniczenie z powodu danego zachowania;
  10. udręka, niepokój, nerwowość lub drażliwość w przypadku braku możliwości podjęcia określonych zachowań (2).

Opierając się na doświadczeniach pracy własnej, w szczególności w Ośrodku Profilaktyki i Terapii Uzależnień w Gdyni, zauważam pewną prawidłowość. Niezależnie od zgłaszanego problemu pacjenci rzadko odnoszą się do sfery seksualności na pierwszych spotkaniach. Analizując tę prawidłowość, można przypuszczać, że wolimy seksualność pominąć ze względu na odczuwany wstyd oraz szereg bolesnych doświadczeń, które mogą się z nią wiązać. Z moich obserwacji wynika, że wielu pacjentów zgłaszających się po pomoc w zakresie uzależnień doświadczało nadużyć w sferze seksualności lub innej formy przekraczania granic w okresie dzieciństwa czy w wieku szkolnym. Stąd naturalnie temat seksualności może się pojawić przy omawianiu doświadczeń z przeszłości czy podczas analizowania relacji społecznych pacjenta. Doświadczanie własnej seksualności w sytuacji nadużycia czy molestowania może implikować trudności dotyczące seksualności w dalszym, dorosłym życiu. Jednym z problemów jest brak „czucia” własnego ciała. Osoba, której granice seksualne zostały przekroczone w dzieciństwie, może separować się od doznań z ciała, w wyniku czego nie potrafi on przeżywać w pozytywny sposób własnej seksualności w wieku dorosłym.

W pracy specjalisty psychoterapii uzależnień istotna wydaje się wiedza, jak poszczególne substancje psychoaktywne mogą wpływać na seksualność pacjenta. Osoba przyjmująca środki psychostymulujące będzie przeżywać seksualność, doznania seksualne czy sam akt współżycia inaczej niż osoba zażywająca środki takie jak marihuana czy LSD. Opisywane jest to także przez specjalistów:

Kokaina pobudza centralny układ nerwowy, a zażywana w małych dawkach może początkowo zwiększać pożądanie seksualne i efektywność. Przy długotrwałym zażywaniu kokainy mężczyźni mają trudnoś ci z utrzymaniem erekcji i wytryskiem, a kobiety z uzyskaniem orgazmu. LSD jest środkiem, którego działanie nastawia zażywającego na zajęcie się własnym „ja”. Wyklucza to zazwyczaj kontakty intymne z inną osobą. I dlatego, mimo że zażywający LSD czują się pobudzeni erotycznie, zadowala ich bardziej siedzenie i rozmyślanie o tym niż podjęcie konkretnego działania. Częste stosowanie marihuany może zmniejszyć ilość i jakość spermy, uszkadzając jej zdolność poruszania się, w ten sposób osłabiona jest więc płodność mężczyzny. U kobiet mogą wystąpić zaburzenia cyklu miesiączkowego objawiające się nieprawidłowym jajeczkowaniem, co w rezultacie powoduje niemożliwe do przewidzenia okresy płodności (3).

Własna praktyka psychoterapeutyczna w Ośrodku Terapii i Profilaktyki Uzależnień w Gdyni umożliwiła mi zauważenie innej prawidłowości związanej z seksualnością pacjenta. Pacjenci czasem decydują się na korzystanie ze wsparcia farmakologicznego przy wychodzeniu z uzależnienia. Edukacja na temat problemów w sferze seksualności, które mogą być spowodowane zażywaniem leków, wydaje się przeciwdziałać wynikającemu z tego poczuciu winy, obniżeniu pewności siebie czy problemom emocjonalnym spowodowanym np. trudnościami z utrzymaniem wzwodu czy przeżywaniem orgazmu. Poinformowanie pacjenta już na pierwszej wizycie o możliwych skutkach ubocznych brania leków może ochronić przed negatywnym doświadczaniem swojej seksualności podczas dochodzenia do zdrowia, a także umożliwić świadomy wybór wsparcia farmakologicznego mimo ryzyka odczuwania trudności w sferze seksualnej.

Pracę z osobami uzależnionymi możemy oprzeć na modelu terapii seksualnej PLISSIT. Model ten pozwala na określenie różnych poziomów interwencji dla poszczególnych pacjentów. Został on stworzony w 1976 roku przez Jacka Annona. Litery tworzące nazwę odnoszą się do czterech poziomów interwencji:

  • pozwolenie (P),
  • ograniczone informacje (LI),
  • konkretne propozycje (SS),
  • intensywna terapia (IT).

Poziomy PLISSIT są dostosowane do rosnącej ingerencji w relację między terapeutą a pacjentem i do ich interakcji oraz związane z rodzajem i zakresem pomocy, jaka jest potrzebna pacjentowi. W dużej mierze koncentrują się wokół tego, czego pacjent szuka oraz jak wygodnie i dobrze czuje się w rozmowie o seksualności i zdrowiu seksualnym. Etapy wyżej opisywanego modelu można rozumieć następująco:

  1. Pozwolenie, to możliwość rozmowy o trudnościach seksualnych. Zadaniem terapeuty w tym okresie jest stworzenie takich warunków, aby pacjent poczuł się komfortowo w kontakcie terapeutycznym. Atmosfera wzajemnego zaufania pozwala na omówienie trudności pacjenta w sferze seksualnej. Terapeuta może przez postawę neutralną, bez wartościowania i oceny, zademonstrować pacjentowi, jak rozmawiać o seksie w sposób niemedyczny i daleki od seksualizacji.
  2. Kolejny etap modelu opiera się na psychoedukacji. Pacjent może się spodziewać otrzymania jasnych i konkretnych danych dotyczących jego trudności seksualnych. Terapeuta zobowiązuje się do przekazania informacji na temat przyczyn dysfunkcji, z jaką zmaga się pacjent, oraz zdrowych reakcji i zachowania seksualnego. Wspólnie obalają mity dotyczące seksualności.
  3. Etap związany z konkretnymi informacjami charakteryzuje się nakierowaniem szczególnie na problemy pacjenta. Z terapeutą omawia on konkretne sytuacje i zdarzenia ze swojego życia. Przy okazji poznawania technik, jakimi posługuje się terapeuta (np. treningu psychoseksualnego), pacjent może próbować rozwiązywać swoje problemy.
  4. Ostatni etap skoncentrowany na intensywnej terapii dotyczy pracy nad przyczynami powstawania dysfunkcji seksualnej. Pacjent wraz z terapeutą poruszają tematykę mechanizmów osobowości, przeżytych traum, swojej tożsamości, zaburzonych wzorców przywiązania, stereotypów i błędnych schematów poznawczych czy zaburzonych wzorców myślenia. Jest to etap, podczas którego pacjent uzyskuje możliwość odkrywania swoich preferencji seksualnych bądź pracy nad akceptacją swojej seksualności.

Odpowiednio do etapów zawierających się w modelu PLISSIT wyznaczono umiejętności, jakimi powinien się charakteryzować terapeuta uzależnień posługujący się tą formą terapii:

  • Etap 1. Umiejętność rzeczowej, akceptującej, afirmującej i szanującej intymność rozmowy.
  • Etap 2. Znajomość rozwoju psychoseksualnego. Znajomość fizjologii i psychologii dysfunkcji. Wiedza na temat zdrowia seksualnego, typowych stereotypów, błędnych przekonań i nawyków.
  • Etap 3. Znajomość technik terapii treningowej, procedur behawioralnych i poznawczych, umiejętność pracy z parą.
  • Etap 4. Umiejętność prowadzenia psychoterapii.

W pracy z osobą uzależnioną należy zwrócić szczególną uwagę na rodzaj przyjmowanej substancji bądź charakter uzależnienia behawioralnego i jego wpływ na życie seksualne pacjenta. Wykorzystanie modelu PLISSIT umożliwia ustrukturyzowanie pracy z pacjentem uzależnionym. Faktem jest, że zanim specjalista psychoterapii uzależnień rozpocznie pierwszy etap pracy według wyżej omówionego modelu, jest zobowiązany do udzielenia sobie przyzwolenia na rozmowę o seksualności.

Uwagi końcowe

Nie jest łatwo rozmawiać o seksualności. Wydaje się, że specjalista psychoterapii uzależnień powinien być wyposażony w wiele narzędzi umożliwiających pracę nad uzależnieniem. W rzeczywistości jednak szkolenia dotyczące uzyskiwania certyfikatu specjalisty psychoterapii uzależnień poświęcają niewiele miejsca na zdobycie umiejętności przydatnych w pracy nad seksualnością pacjenta. Pomija się także seksualność terapeuty. Specjalista psychoterapii uzależnień, aby mógł swobodnie pracować w sferze seksualności pacjenta, oprócz wiedzy wydaje się potrzebować doświadczenia własnego – rozmowy o przekonaniach na temat własnej seksualności, mówienia o swoich doświadczeniach i przyglądania się swoim reakcjom w sytuacji rozmowy o doświadczeniach innych osób. Jego praca powinna się odbywać w bezpiecznej formie, opartej na szkoleniu. Specjalista psychoterapii uzależnień, przy świadomości swoich ograniczeń, używając podstawowej wiedzy na temat seksualności pacjenta, może odgrywać niezwykle ważną rolę w toku pracy nad seksualnością pacjenta. Wydaje się, że seksualność jest tematem wartym podejmowania podczas psychoterapii uzależnień. Świadomość i przepracowanie własnej seksualności, w zakresie rozumienia i doświadczania, ze strony terapeuty proces ten jedynie wzbogaca. Seksualność jest tematem wartym uwagi ze względu na jego złożoność, a także wpływ na pracę terapeutyczną pacjentów uzależnionych.

BIBLIOGRAFIA

  • Beisert M., Rozwój psychoseksualny człowieka. Kryteria dojrzałości psychoseksualnej [w:] Seksuologia, red. M. Lew-Starowicz, Z. Lew-Starowicz, V. Skrzypulec-Plinta, Warszawa: PZWL Wydawnictwo Lekarskie, 2017.
  • Cysarz D., Seksualność pacjenta jako wyzwanie w pracy psychoterapeuty poznawczo-behawioralnego, „Terapia Poznawczo-Behawioralna” 2014, nr 6: Zaburzenia seksualne.
  • Jones K.E., Meneses da Silva A.M., Soloski K.L., Sexological systems theory: an ecological model and assessment approach for sex therapy, „Sexual and Relationship Therapy” 2011, Vol. XXVI, No. 2.
  • Nowicka M., Interseksualizm – trzecia płeć [w:] Tabu seksuologii. [Wątpliwoś ci, trudne tematy, dylematy w seksuologii i edukacji seksualnej], red. A. Jodko, Warszawa: Wydawnictwo Szkoły Wyższej Psychologii Społecznej „Academica”, 2008.
  • Rodgers J.E., Narkotyki i seks, przeł. M. Studzińska, Warszawa: Profi, 1995.
  • Smaś-Myszczyszyn M., Trudności seksualne wynikające z przyjmowania substancji psychoaktywnych [w:] Zaburzenia seksualne a psychoterapia poznawczo–behawioralna, red. M. Rawińska, Warszawa: PZWL Wydawnictwo Lekarskie, 2019.
  • Uzależnienie od seksu. Przewodnik dla klinicystów, red. P. Carnes, K.M. Adams, Zamość: Dolce Vita, 2018.